Με τον ν. 4800/2021 (ΦΕΚ 81/21.5.2021) αναθεωρήθηκαν οι διατάξεις του Αστικού Κώδικα που αφορούν την άσκηση της γονικής μέριμνας και της σπουδαιότερης λειτουργίας αυτής, της επιμέλειας των τέκνων, ιδίως μετά τον χωρισμό των γονέων. Βασικός στόχος του νομοθέτη ήταν η θεσμική ανάδειξη και ενίσχυση του θεσμού της συνεπιμέλειας για λόγους ισότητας των συζύγων, αλλά και διότι η ενεργή παρουσία και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του τέκνου, παρά τη μεσολάβηση της διάστασης, του διαζυγίου ή της ακύρωσης του γάμου, εξυπηρετεί το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου. Ο εκσυγχρονισμός του οικογενειακού δικαίου κρίθηκε αναγκαίος, ως και η εναρμόνισή του με τα αντίστοιχα δίκαια των υπόλοιπων ευρωπαϊκών -και όχι μόνο- κρατών, λαμβάνοντας υπόψη αφενός ότι η ελληνική κοινωνία έχει δείγματα ωρίμανσης προς την κατεύθυνση αυτή, αφετέρου τον παιδαγωγικό χαρακτήρα μίας τέτοιας νομοθετικής εξέλιξης, καθόσον μπορεί να οδηγήσει τους διαζευγμένους γονείς στο να πάψουν, για το καλό κυρίως του παιδιού, να μετατοπίζουν τις προσωπικές τους συγκρούσεις στις σχέσεις τους με αυτό. Δεν υπάρχει άλλωστε καμία αμφιβολία ότι το συμφέρον των παιδιών επιβάλλει την κατά το δυνατό συνέχιση του κοινού γονεϊκού ρόλου των γονέων και μετά το διαζύγιο ή τη διάσταση. Εκτός από τη δυσχέρεια εδραίωσης των διατάξεων στη συνείδηση των γονέων στην πράξη (κοινωνικό επίπεδο), η εφαρμογή των νέων διατάξεων έφερε αντιμέτωπους όλους τους νομικούς με πλείστα δικονομικά ζητήματα για τα οποία εγκαίρως μας προειδοποίησαν οι θεωρητικοί και για τα οποία οι δικαστικοί λειτουργοί εκφράσαμε τις επιφυλάξεις μας και κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής μας από την ΕΣΔΙ στα πλαίσια του νέου οικογενειακού δικαίου.
I) Δίκες επιμέλειας – Αρμόδιο δικαστήριο – Παραδεκτό αγωγής
Η κατευθυντήρια οδηγία του νόμου αναφορικά με τις δίκες επιμέλειας αναγράφεται ρητά στο άρθρο 1512 ΑΚ, με την οποία καθιερώνεται υποχρέωση συνεργασίας και σύμπραξης των γονέων σε όλες τις αποφάσεις και ενέργειες υλικές και νομικές που εμπίπτουν στις τρεις πτυχές της γονικής μέριμνας (επιμέλεια, διοίκηση περιουσίας, εκπροσώπηση τέκνου). Περαιτέρω σύμφωνα με το άρθρο 1513 ΑΚ το οποίο εφαρμόζεται στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης γάμου ή συμφώνου συμβίωσης, ή διακοπής της συμβίωσης οι δύο γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα. Η διάταξη αυτή εισάγει τη συνεπιμέλεια ως νόμιμο σύστημα άσκησης της γονικής μέριμνας μετά το χωρισμό. Με τη διάταξη αυτή ορίζεται ρητά η βούληση του νομοθέτη η οποία διαπνέει όλο το νόμο, η εδραίωση της συνείδησης της υποχρέωσης των γονέων για συνεργασία μετά το χωρισμό τους σε όλα τα ζητήματα που αφορούν την επιμέλεια του τέκνου και για την ανάληψη της ευθύνης τους για την συναινετική από κοινού και εξίσου άσκησή της προς το συμφέρον του τέκνου. Δηλαδή η ενάσκηση από κοινού και εξίσου της γονικής μέριμνας αποτελεί πλέον τον κανόνα ex lege και κάθε διαφορετική ρύθμιση την παρέκκλιση. Ορίζεται επίσης -προκειμένου να καταστεί δυνατή η εφαρμογή της συνεπιμέλειας- ότι ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο επιχειρεί τις προβλεπόμενες από το άρθρο 1516 ΑΚ πράξεις κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα, διάταξη η οποία και αυτή έχει στόχο την εξασφάλιση της συνεργασίας των γονέων, ωστόσο δύναται να οδηγήσει σε ερμηνευτικά και αποδεικτικά ζητήματα ένεκα της γενικότητάς της και της ασάφειας αναφορικά με τον τρόπο ενημέρωσης.
Προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 1513 ΑΚ είναι η ύπαρξη διαζυγίου, διάστασης ή ακύρωσης γάμου ή ακύρωσης συμφώνου συμβίωσης και η ύπαρξη εν ζωή των γονέων. Αν διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο. Από το συνδυασμό των ως άνω διατάξεων με αυτή του άρθρου 1514 ΑΚ, καθίσταται σαφές α) ότι η γονική μέριμνα και συνεπώς και το κυριότερο σκέλος αυτής η επιμέλεια ασκείται από κοινού από τους ζώντες γονείς ακόμη και μετά το διαζύγιό τους ή τη διακοπή της συμβίωσης ή την ακύρωση του γάμου ή του συμφώνου συμβίωσης, β) ότι ο κανόνας αυτός, μπορεί να τροποποιηθεί μόνο με βάση τα οριζόμενα στο άρθρο 1514 ΑΚ, δηλαδή με συμφωνία των γονέων με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας και μάλιστα χωρίς καμία παρέμβαση του δικαστηρίου, γ) ότι εάν δεν δύναται να επιτευχθεί συμφωνία ή εάν συντρέχουν οι καθοριζόμενες ρητά έτερες περιπτώσεις οι γονείς έχουν υποχρέωση να προσφύγουν σε διαμεσολάβηση με μόνη την εξαίρεση την ύπαρξη ενδοοικογενειακής βίας και δ) ως έσχατη λύση σε περίπτωση αποτυχίας των προηγουμένων σταδίων τότε και μόνον τότε μπορούν οι γονείς να απευθυνθούν στο αρμόδιο δικαστήριο σύμφωνα με το άρθρο 1514 παρ. 2 και 3 ΑΚ, ήτοι στο αρμόδιο με βάση το άρθρο 17 παρ. 2 ΚΠολΔ Μονομελές Πρωτοδικείο, το οποίο θα εκδικάσει σύμφωνα με το άρθρο 592 παρ. 3β ΚΠολΔ την υπόθεση κατά την ειδική διαδικασία των οικογενειακών διαφορών.
Είναι δηλαδή σαφές ότι με βάση τις νέες διατάξεις ο ρόλος του δικαστηρίου είναι πλέον επικουρικός, με την έννοια ότι το Δικαστήριο επιλαμβάνεται κατ’ αρχήν στα πλαίσια της 1512 ΑΚ για επίλυση της διαφωνίας επί συγκεκριμένου ζητήματος στα πλαίσια της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας και σε περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης γάμου επιλαμβάνεται και αποφασίζει ως ορίζει το άρθρο 1514 παρ. 2 και 3 του ΑΚ μόνο αν δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, εξαιτίας συστηματικής και επαναλαμβανόμενης διαφωνίας των γονέων, και ιδίως αν ο ένας γονέας αδιαφορεί ή δεν συμπράττει σε αυτήν ή δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας ή αν η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου ή αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου και μάλιστα μετά την προσφυγή τους σε διαμεσολάβηση με την εξαίρεση των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας. Δικονομική συνέπεια των ανωτέρω, είναι η αναγκαιότητα αναφοράς των 1067 προϋποθέσεων αυτών προκειμένου να δύναται να λάβει χώρα παρέκκλιση από τον κανόνα της εκ του νόμου κοινής επιμέλειας (δηλαδή της ύπαρξης διαφωνίας των γονέων σε περισσότερα ζητήματα, της αδυναμίας συμφωνίας έστω και για ορισμένα ζητήματα, της αδιαφορίας ενός εκ των συζύγων, της μη τήρησης σχετικής συμφωνίας ή της ύπαρξης ενδοοικογενειακής βίας κ.λπ. και της κλήσης για διαμεσολάβηση και της αποτυχίας αυτής) για το ορισμένο κατ’ αρθρ. 216 ΚΠολΔ του δικογράφου της σχετικής αγωγής, ώστε να δύναται το δικαστήριο να ελέγξει την νομική και ουσιαστική βασιμότητά της και ώστε να δύναται να επιληφθεί της υποθέσεως καθώς για παράδειγμα μόνη η ανατροπή των συνθηκών της ζωής της οικογένειας και η κατάργηση του συζυγικού οίκου δεν σημαίνει αυτόματα την αναγκαιότητα ρύθμισης της επιμέλειας των ανηλίκων διότι ανέκυψε το ζήτημα της διαμονής τους πλησίον του πατέρα ή της μητέρας και μόνο, όπως γινόταν υπό το προγενέστερο καθεστώς δεκτό.
Εκτός του ζητήματος του ορισμένου των σχετικών αγωγών, η διάταξη του άρθρου 1514 ΑΚ ως είναι διατυπωμένη δημιουργεί ερωτηματικά για τη τύχη συμφωνίας των διαδίκων περί διαφορετικής ρύθμισης της επιμέλειας η οποία θα λάβει χώρα ενώπιον του δικαστηρίου είτε στα πλαίσια της εκ μέρους του δικαστή προσπάθειας συμβιβασμού των διαδίκων, είτε διότι οι διάδικοι συμβιβάσθηκαν με τη βοήθεια των συνηγόρων. Θα δύναται να θεωρηθεί ότι αυτή η συμφωνία λαμβάνει βέβαιη χρονολογία με την κατάθεσή της στο δικαστήριο, θα οδηγεί σε κατάργηση δίκης κατ’ αρθρ. 293 ΚΠολΔ, ή σε απόρριψη της σχετικής αγωγής ή αίτησης ελλείψει εννόμου συμφέροντος, ένεκα της συμφωνίας των γονέων; Λαμβάνοντας υπόψη και τη διάταξη του άρθρου 611 ΚΠολΔ και δεδομένου ότι πάντοτε το δικαστήριο ελέγχει -εφόσον επιληφθεί νομίμως- το συμφέρον του τέκνου, προσήκει η απάντηση ότι θα πρέπει να εκδίδεται πάντοτε στην περίπτωση αυτή απόφαση στην οποία το δικαστήριο θα έχει ως βάση τη σχετική συμφωνία, ελέγχοντας και το εάν αυτή εξυπηρετεί το συμφέρον του τέκνου. Ένα ακόμη ερώτημα που δημιουργείται είναι αν τυχόν μετά από δικαστική ρύθμιση του άρθρου 1514 παρ. 2 και 3 λόγω διάστασης, των γονέων και επανειλημμένης διαφωνίας αυτών, δύναται να υπάρξει εκ νέου εφαρμογή του άρθρου αυτού σε νέα δίκη όπου θα ζητείται και πάλι η δικαστική ρύθμιση της άσκησης της επιμέλειας λόγω διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου. Θεωρώ πως θα είναι δύσκολη η εφαρμογή της καθώς εν προκειμένω δεν θα έχουμε με το νέο νόμο διαφορετική ιστορική και νομική αιτία, καθώς η σχετική αξίωση θα στηρίζεται πάντοτε στη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης κατ’ αρθρ. 1514 ΑΚ, συνεπώς τυχόν νέα αγωγή θα δύναται να εξετασθεί ενδεχομένως μόνο υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 1536 ΑΚ.
Πηγή: Ολυμπία Κώστα, Πρόεδρος Πρωτοδικών, Διδάσκουσα στην ΕΣΔΙ, Κώ-στα, Ζητήματα συνεπιμέλειας με τον ν. 4800/2021 – Δικονομικά ζητήματα, Αρμενόπουλος, 7 (2022).
I.Μ. Σταθόπουλος, Η νέα ρύθμιση της συνεπιμέλειας, ΕλλΔνη 4 2021, 961., 2 Για την έννοια αυτού βλ. Ε. Κώνστα, Ελληνική Δικαιοσύνη 4 (2021), Το «βέλτιστο συμφέρον» του τέκνου και ο ρυθμιστικός του ρόλος μετά τις τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο., 3.ΑΠ 1016/2016 ΕλλΔνη 2020. 1041, με σχόλιο Γ. Βαλμαντώνη, αλλά και ΕλλΔνη 4/2021, «Αφιέρωμα στο νέο οικογενειακό δίκαιο», 4. Άρθρο 10 της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού, άρθρο 24 § 3 Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.5.Αντιθέτως η ΑΚ 1513 δεν εφαρμόζεται ευθέως σε περίπτωση ελεύθερης ένωσης των γονέων του παιδιού, η οποία δεν συνεπάγεται τη θεμελίωση πατρότητας σε αντίθεση προς τα σύμφωνα συμβίωσης- Γ.Λέκκας, Η επιμέλεια του παιδιού κατά τον ΑΚ -2021, σελ. 162.6. Για την έννοια «εξίσου» βλ. £ Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, τόμ. 2, 8η έκδ., 2021, και για την έννοια της «κοινής επιμέλειας, της χρονικής και λειτουργικής κατανομής» βλ. Κοτζαμπάση Αθηνά, Αρμενόπουλος I 2022, σελ. 59. Μια πρώτη αποτίμηση του ν.4800/2021 για την επιμέλεια και την επικοινωνία των παιδιών μετά το διαζύγιο – με ειδικότερη αναφορά κυρίως στο συναινετικό διαζύγιο και στην κακή άσκηση της γονικής μέριμνας.7 Μ. Σταθόπουλος, ο.π.8.ΓΛέκκα, ο.π. σελ. 166.9. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο, τόμ. 2, 8η έκδ., 2021, σελ. 318, 319.1 °. Σταμπέλου, Σκέψεις για το Σχέδιο Νόμου: «Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων- τέκνων», ΕφΑΔ 2021, 385.£ Ασημακοπούλου, Νέο Οικογενειακό Δίκαιο, ν.4800/2021: Ειδικά δικονομικά ζητήματα, ΕλλΔνη 2021,1120 επ., 12 ΑΠ 1186/ 2021, ΑΠ 426/2021, προγενέστερο καθεστώς, ενώ αναφορά σε νέο νόμο ΜονΠρωτΘεσ 915/2022, ΜονΠρωτΠατρ 84/2022, δημοσίευση Nomos.
