1. Όποιος προσφέρει, υπόσχεται ή παρέχει σε υπάλληλο, άμεσα ή μέσω τρίτου, οποιοσδήποτε φύσης αθέμιτο ωφέλημα, για τον εαυτό του ή για άλλον, για ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου σε σχέση με την άσκηση των καθηκόντων του, μελλοντική ή ήδη τελειωμένη, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική

ποινή.

2. Αν η ως άνω ενέργεια ή παράλειψη αντίκειται στα καθήκοντα του υπαλλήλου, ο

υπαίτιος τιμωρείται με κάθειρξη εως οκτώ ετη και χρηματική ποινή.

3. Διευθυντής επιχείρησης ή άλλο πρόσωπο που έχει την εξουσία λήψης αποφάσεων η ελεγχου σε επιχείρηση τιμωρείται με φυλάκιση εως δυο ετη η χρηματική ποινή, αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα, αν με παραβίαση συγκεκριμένου καθήκοντος επιμέλειας, δεν απέτρεψε από αμέλεια πρόσωπο που τελεί υπό τις εντολές του ή υπόκειται στον έλεγχό του από την τέλεση προς όφελος της επιχείρησης πράξης των προηγούμενων παραγράφων.
4. Οι διατάξεις των παραγράφων 1, 2 και 3 εφαρμόζονται και όταν οι πράξεις τελούνται προς: α) λειτουργούς ή άλλους υπαλλήλους με οποιαδήποτε συμβατική σχέση οργάνου ή οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχει την έδρα του στην Ελλάδα και κάθε δημόσιου διεθνούς ή υπερεθνικού οργανισμού ή φορέα στον οποίο η Ελλάδα είναι μέλος, καθώς και προς κάθε πρόσωπο, αποσπασμένο ή όχι, που εκτελεί καθήκοντα τα οποία αντιστοιχούν σε αυτά που εκτελούν οι λειτουργοί ή άλλοι υπάλληλοι ή β) οποιοδήποτε πρόσωπο που ασκεί δημόσιο λειτούργημα ή υπηρεσία για ξένη χώρα.

Στις περιπτώσεις αυτές οι ελληνικοί ποινικοί νόμοι εφαρμόζονται και όταν η πράξη τελείται στην αλλοδαπή από ημεδαπό, ακόμα κι αν δεν είναι αξιόποινη κατά τους νόμους της χώρας όπου τελέστηκε και για τη δίωξη του πλημμελήματος της παραγράφου 1 δεν απαιτείται η κατά το άρθρο 6 παράγραφος 3 έγκληση ή αίτηση.

Οι όροι υπάλληλος, ωφελήματα, υπόσχεση, παροχή, παράβαση καθηκόντων κ.λπ. 1 στοιχεία του εγκλήματος αναλύονται στο προηγούμενο άρθρο 235 ΠΚ. Κάθε περίπτωση παθητικής δωροδοκίας συνιστά ταυτόχρονα και αντίστοιχη αυτοτελή πράξη ενεργητικής δωροδοκίας, ενώ κάθε περίπτωση ενεργητικής δωροδοκίας, δεν σημαίνει αντίστοιχα και οπωσδήποτε τέλεση και παθητικής δωροδοκίας.

Για τη στοιχειοθέτηση του υπαλλακτικώς μικτού εγκλήματος της ενεργητικής δωροδοκίας, στο οποίο κάθε τρόπος τέλεσης είναι αυτοτελής και αρκεί για την ολοκλήρωση της εγκληματικής πράξης, απαιτείται υπόσχεση ή παροχή από οποιοδήποτε πολίτη σε υπάλληλο, κατά την έννοια των άρθρων 13 περ. α’ του ΠΚ, άμεσα ή με τη μεσολάβηση τρίτου, οποιοσδήποτε φύσης ωφελημάτων για τον εαυτό του ή τρίτο και η υπόσχεση ή η παροχή τους να γίνεται για μελλοντική ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου, που ανάγεται στα καθήκοντά του ή ήτοι σχετίζεται απλώς με την άσκηση των καθηκόντων του χωρίς και να αντίκειται σε αυτά, όπως διαγράφονται ή προκύπτουν από το νόμο ή τους υπηρεσιακούς κανονισμούς, τις διατάξεις και τις οδηγίες των προϊσταμένων του, την υπηρεσιακή του σχέση ή τη φύση της υπηρεσίας του, ενώ προκειμένου για ήδη τελειωμένη ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου η πράξη αυτή κατέστη ανέγκλητη από την έναρξη ισχύος του Ν. 2802/2000.

Ήδη με τη νέα διάταξη τιμωρείται η δωροδοκία υπαλλήλου για ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου σε σχέση με την άσκηση των καθηκόντων του, μελλοντική ή ήδη τελειωμένη, ενώ δεν τιμωρούνται οι μη συνδεόμενες με συγκεκριμένη υπηρεσιακή ενέργεια παροχές για τη δημιουργία ευνοϊκού κλίματος υπέρ του δότη. Αν δε η ενέργεια ή η παράλειψη αντίκειται στα καθήκοντα του υπαλλήλου, ο υπαίτιος, κατά την παρ. 2, όπως αντικαταστάθηκε, τιμωρείται σε βαθμό κακουργήματος και αν απλώς σχετίζεται με τα καθήκοντα του υπαλλήλου, κατά την παρ. 1, τιμωρείται σε βαθμό πλημμελήματος. Στην παρ. 3 ορίζεται ότι Διευθυντής επιχείρησης ή άλλο πρόσωπο που έχει την εξουσία λήψης αποφάσεων ή ελέγχου σε επιχείρηση τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο έτη ή χρηματική ποινή, αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα, αν με δόλο προβαίνει σε παραβίαση των συγκεκριμένων καθηκόντων του επιμέλειας, λόγω της οποίας από αμέλειά του δεν απέτρεψε πρόσωπο που τελεί υπό τις εντολές του ή υπόκειται στον έλεγχό του από την τέλεση προς όφελος της επιχείρησης πράξης των προηγούμενων παραγράφων (βλ. αιτιολογική έκθεση του νέου Ν. 4637/2019). Ιδρύεται αυτοτελής υποχρέωση και ευθύνη του διευθύνοντος για την αποτροπή πράξεων ενεργητικής και παθητικής δωροδοκίας από τους υφισταμένους τους υπαλλήλους.

Σε σχέση με αυτό το αποτέλεσμα, πρέπει να συντρέχει αμέλεια του διευθύνοντος-προϊσταμένου, με την έννοια ότι ο παραλείπων το ελεγκτικό του καθήκον διευθύνων θα πρέπει να μπορούσε επιπλέον να προβλέψει ότι αυτή του η παράλειψη μπορεί να έδινε σε κάποιον υπάλληλο τη δυνατότητα να τελέσει μία τέτοια πράξη της παρ. 2. Η παρ. 3 καθιερώθηκε, σύμφωνα με σχετικά συμβατικά κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που έχουν κυρωθεί με τους Ν. 2802, 2803/2000. Με την παρ. 4 διευρύνεται ουσιαστικά η εφαρμογή των ελληνικών ποινικών νόμων επί πράξεων ενεργητικής δωροδοκίας αλλοδαπού αξιωματούχου που τελέσθηκαν στην αλλοδαπή από ημεδαπό, χωρίς να είναι, επί πλημμελημάτων, αναγκαία η πλήρωση των προϋποθέσεων του άρθρου 6, η υποβολή αίτησης της κυβέρνησης της χώρας στην οποία τελέστηκε η πράξη, ακόμα και αν δεν είναι αξιόποινη κατά το νόμο της χώρας αυτής.

Υποκειμενικά απαιτείται δόλος, δηλαδή γνώση του δράστη ότι ο υπάλληλος που απαιτεί ή δέχεται τα παρεχόμενα ωφελήματα ή την υπόσχεση αυτών, αφορούν για ενέργεια ή παράλειψή του υπαλλήλου, αναγόμενη ή αντικείμενη στα καθήκοντά του, μέσα στον κύκλο ενάσκησης της λειτουργικής του αρμοδιότητας και θέληση αυτού να πράξει ο υπάλληλος τούτο, να αλλοιώσει την έκβαση των υπηρεσιακών ενεργειών του υπαλλήλου, χωρίς να ενδιαφέρει αν πραγματοποιήθηκε ή όχι η σκοπούμενη μέλλουσα ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου ή αν ο υπάλληλος σκοπούσε σπουδαίως να εκτελέσει ή να μην εκτελέσει την εν λόγω αιτηθείσα ενέργεια. Στην απόφαση πρέπει να διαλαμβάνεται, για να υπάρχει ειδική αιτιολογία, ότι η ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου ανάγεται στις υπηρεσιακές υποχρεώσεις του, περιλαμβάνεται μέσα στον κύκλο της αρμοδιότητάς του, όπως αυτά διαγράφονται ή προκύπτουν από το νόμο ή τους υπηρεσιακούς κανονισμούς, τις διατάξεις και τις οδηγίες των προϊσταμένων του, την υπηρεσιακή του σχέση ή τη φύση της υπηρεσίας του, και πόθεν τούτο προκύπτει, μη αρκούντος ότι ανάγεται στην υπηρεσία ή στα καθήκοντά του άνευ άλλου τινός. Επομένως, δεν καταλαμβάνονται από τις παραπάνω διατάξεις πράξεις που βρίσκονται έξω από τα υπηρεσιακά καθήκοντα του υπαλλήλου, όπως εκείνες που γίνονται με χρησιμοποίηση της υπηρεσιακής επιρροής του ή με ανεπίτρεπτη δραστηριότητα αυτού σε άλλο υπάλληλο, ο οποίος έχει την αρμοδιότητα να ενεργήσει για την πραγματοποίησή τους.

Παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας

Το Δημόσιο και τα διάφορα ΝΠΔΔ δικαιούνται να παραστούν για υποστήριξη της  κατηγορίας μόνον, κατ’ άρθρο 63 νέου ΠΚ, στα εγκλήματα της ενεργητικής (και της παθητικής) δωροδοκίας, για την ικανοποίηση της ηθικής βλάβης που υπέστησαν από την ενεργητική δωροδοκία, ή και την απόπειρα δωροδοκίας του υπαλλήλου τους, αφού είναι προφανής ο κίνδυνος διαφθοράς του δημοσίου υπαλλήλου από τον δράστη του εγκλήματος, καθώς και ο κίνδυνος κλονισμού της εμπιστοσύνης των πολιτών στη σύννομη και εύρυθμη λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών.

Οι τρίτοι που βλάπτονται από αξιόποινες πράξεις δημοσίων υπαλλήλων μπορούν να παρασταθούν στο ποινικό δικαστήριο κατά υπαλλήλων, σύμφωνα με το άρθρο 63 του ΚΠΔ, μόνο προς υποστήριξη της κατηγορίας. Τα δώρα ή ανταλλάγματα που δεν αρμόζουν στον υπάλληλο πρέπει να δίνονται ή και να υπάρχει υπόσχεση τούτων, για μελλοντική ή τελειωμένη ενέργεια ή παράλειψή του, χωρίς να ενδιαφέρει αν πραγματοποιήθηκε ή όχι η μέλλουσα ενέργεια ή αν αυτός σκοπούσε σπουδαίως να εκτελέσει την εν λόγω ενέργεια και η ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου να περιλαμβάνεται στον κύκλο των αρμοδιοτήτων του και να ανάγεται στην υπηρεσία του ή να αντίκειται στα καθήκοντά του, όπως περιγράφονται ή προκύπτουν από το νόμο ή τους υπηρεσιακούς κανονισμούς ή τις διαταγές ή οδηγίες των προϊσταμένων του ή την υπηρεσιακή του σχέση ή τη φύση της υπηρεσίας του.

Το έγκλημα αυτό μπορεί να τελεσθεί και διά της χρήσεως από τον ίδιο δράστη  περισσότερων τρόπων πραγμάτωσής του, που μπορούν να συντρέχουν, γιατί αποτελούν εκφάνσεις της ίδιας εγκληματικής δράσης, δηλαδή ενός και μόνο εγκλήματος (μικτό έγκλημα) και κανένας απ’ αυτούς δεν αποκλείει τους λοιπούς. Αν η εγκληματική πράξη ολοκληρωθεί με τον ένα τρόπο τέλεσης, όπως με την υπόσχεση του ωφελήματος, τότε ο χρόνος κατά τον οποίο ο υπαίτιος υποσχέθηκε το ωφέλημα, θεωρείται κατά το άρθρο 17 του ΠΚ ως χρόνος τέλεσης της πράξης και επομένως, αν μεταγενέστερα πραγματωθεί και άλλος τρόπος της ίδιας πράξης, δηλαδή η παροχή του ωφελήματος, δεν επηρεάζει το χρόνο τέλεσης.

Στην έννοια των «οποιοσδήποτε φύσης ωφελημάτων» εμπίπτουν οι οποιεσδήποτε  υλικές ή ηθικές απολαύσεις, χρήματα, δώρα, κοσμήματα, δωρεάν χρήση πράγματος, περιουσιακά αγαθά ή υπηρεσιών χωρίς καμία αντιπαροχή.

1. Από το συνδυασμό των πιο πάνω διατάξεων 235 και 236 ΠΚ προκύπτει ότι, για τη στοιχειοθέτηση του υπαλλακτικώς μικτού εγκλήματος της ενεργητικής δωροδοκίας, το οποίο προβλέπεται και τιμωρείται από τη δεύτερη από αυτές, απαιτείται υπόσχεση ή παροχή από οποιονδήποτε πολίτη, σε υπάλληλο, κατά την έννοια των άρθρων 13 περ. α’ και 263Α του ΠΚ, άμεσα ή με τη μεσολάβηση τρίτου, οποιοσδήποτε φύσης ωφελημάτων, για τον εαυτό του ή τρίτο και η υπόσχεση ή η παροχή τους να γίνεται για μελλοντική ενεργειακή παράλειψη του υπαλλήλου, που ανάγεται στα καθήκοντά του ή αντίκειται σε αυτά, όπως διαγράφονται ή προκύπτουν από το νόμο, ή τους υπηρεσιακούς κανονισμούς, τις διατάξεις και τις οδηγίες των προϊσταμένων του, την υπηρεσιακή του σχέση ή τη φύση της υπηρεσίας του.
2. Για τη στοιχειοθέτηση του υπαλλακτικώς μικτού εγκλήματος της ενεργητικής δωροδοκίας, στο οποίο κάθε τρόπος τέλεσης είναι αυτοτελής και αρκεί για την ολοκλήρωση της εγκληματικής πράξης, απαιτείται υπόσχεση ή παροχή από οποιοδήποτε πολίτη σε υπάλληλο, κατά την έννοια των άρθρων 13 περ. α’ και 263^Α του ΠΚ, άμεσα ή με τη μεσολάβηση τρίτου, οποιοσδήποτε φύσης ωφελημάτων για τον εαυτό του ή τρίτο και η υπόσχεση ή η παροχή τους να γίνεται για μελλοντική (νυν και ήδη τελειωμένη) ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου, που ανάγεται στα καθήκοντά του ή αντίκειται σε αυτά, όπως διαγράφονται ή προκύπτουν από το νόμο ή τους υπηρεσιακούς κανονισμούς, τις διατάξεις και τις οδηγίες των προϊσταμένων του, την υπηρεσιακή του σχέση ή τη φύση της υπηρεσίας του, ενώ προκειμένου για ήδη τελειωμένη ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου η πράξη αυτή κατέστη ανέγκλητη από την έναρξη ισχύος του Ν. 2802/2000.Κατά το άρθρο 235 του ΠΚ, όπως ίσχυσε μετά την αντικατάστασή του με το άρθρο δεύτερο παρ. 1 του Ν. 3666/10-6-2008 και καταλαμβάνει την επίδικη πράξη, ως εκ του χρόνου τέλεσης της (18-12-2008), ήτοι πριν από την αντικατάστασή του από τα άρθρα πρώτο παρ. ΙΕ, υποπαρ. ΙΕ.6 του Ν. 4254/7-4-2014 και 32 Ν. 4258/14-4-2014, «Υπάλληλος, ο οποίος, κατά παράβαση των καθηκόντων του ζητεί ή λαμβάνει, άμεσα ή με τη μεσολάβηση τρίτου, για τον εαυτό του ή για τρίτο, ωφελήματα οποιασδήποτε φύσης ή δέχεται υπόσχεση τούτων, για ενέργεια ή παράλειψή του, μελλοντική ή ήδη τελειωμένη, που ανάγεται στα καθήκοντά του ή αντίκειται σε αυτά, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον ενός έτους».

Από την ανωτέρω διάταξη προκύπτει, ότι για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της παθητικής δωροδοκίας (δωροληψίας) απαιτείται, εκτός από την ιδιότητα του δράστη ως υπαλλήλου, η από μέρους αυτού του ίδιου ή διά μέσου άλλου απαίτηση ή αποδοχή ωφελημάτων, που δεν δικαιούται ή αποδοχή υπόσχεσης προς παροχή αυτών (ωφελημάτων), για ενέργεια ή παράλειψή του, μελλοντική ή ήδη τελειωμένη που ανάγεται ή αντίκειται στα καθήκοντά του, όπως αυτά διαγράφονται ή προκύπτουν από το νόμο ή τους υπηρεσιακούς κανονισμούς ή τις διαταγές ή οδηγίες των προϊσταμένων του ή την υπηρεσιακή του σχέση ή τη φύση της υπηρεσίας του, είναι δε αδιάφορο, αν η ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου πραγματοποιήθηκε ή αν αυτός σκόπευεειλικρινά να την πραγματώσει. Υποκειμενικώς απαιτείται δόλος, δηλαδή γνώση του υπαλλήλου, ότι απαιτεί ή δέχεται τα ωφελήματα ή την υπόσχεση αυτών για ενέργεια ή παράλειψή του αναγόμενη ή αντικείμενη στα καθήκοντα του και θέληση αυτού να πρόξει τούτο. Από την ανωτέρω διάταξη προκύπτει ακόμη, ότι από την έναρξη ισχύος του Ν. 3666/10-6-2008 η προβλεπόμενη από το ως άνω άρθρο αξιόποινη πράξη της παθητικής δωροδοκίας υπαλλήλου στοιχειοθετείται όχι μόνο για τις μελλοντικές ενέργειες ή παραλείψεις αυτού, αλλά και για ήδη τελειωμένη

ενέργεια ή παράλειψη.

3. Στην απόφαση πρέπει να διαλαμβάνεται και διευκρινίζεται ότι η ενέργεια ή η παράλειψη του υπαλλήλου ανάγεται στις υπηρεσιακές του υποχρεώσεις, περιλαμβάνεται στον κύκλο της αρμοδιότητάς του, όπως αυτή διαγράφεται από το νόμο ή τους υπηρεσιακούς κανονισμούς, διαταγές ή οδηγίες ή προκύπτει από τη φύση της υπηρεσίας και πόθεν τούτο προκύπτει, μη αρκούντος ότι ανάγεται στην υπηρεσία ή τα καθήκοντά του, άνευ άλλου τινός, έστω και αν τέτοια ενέργεια αποτελεί προπαρασκευαστική μόνο πράξη αποφάσεως που λαμβάνει άλλος υπάλληλος ως αρμόδιος. Επομένως, δεν καταλαμβάνονται από τις παραπάνω διατάξεις πράξεις που βρίσκονται έξω από τα υπηρεσιακά καθήκοντα του υπαλλήλου, όπως εκείνες που γίνονται με χρησιμοποίηση υπηρεσιακής επιρροής του, ή με ανεπίτρεπτη δραστηριότητα αυτού σε άλλον υπάλληλο, ο οποίος έχει την αρμοδιότητα να ενεργήσει για την πραγματοποίησή τους.
4. Υποκειμενικά απαιτείται δόλος, δηλαδή γνώση του δράστη ότι ο υπάλληλος που του απαιτεί ή δέχεται τα παρεχόμενα ωφελήματα ή την υπόσχεση αυτών, αφορούν για ενέργεια ή παράλειψή του υπαλλήλου, αναγόμενη ή αντικείμενη στα καθήκοντά του, μέσα στον κύκλο ενάσκησης της λειτουργικής του αρμοδιότητας και θέληση αυτού να πρόξει ο υπάλληλος τούτο, χωρίς να ενδιαφέρει αν πραγματοποιήθηκε ή όχι η σκοπούμενη μέλλουσα ενέργεια ή παράλειψη του υπαλλήλου ή αν ο υπάλληλος σκοπούσε σπουδαίως να εκτελέσει ή να μην εκτελέσει την εν λόγω αιτηθείσα ενέργεια.

Κ. Φράγκος, Online κατ’ άρθρο ερμηνεία Ποινικού Κώδικα / Άρθρο 236.

Δωροδοκία υπαλλήλου.