Το συμφέρον του τέκνου κατά τη ρύθμιση ζητημάτων επιμέλειάς του από το δικαστήριο υπηρετείται μέσω της ασφάλειας δικαίου αλλά και της σταθερότητας της οικογενειακής ζωής και της καθημερινότητάς του μέχρι την ενηλικίωσή του. Ωστόσο επιβάλλεται και η δυνατότητα προσαρμογής των αποφάσεων σε νέες συνθήκες, δυνατότητα την οποία διασφαλίζει η διάταξη του άρθρου 1536 του Αστικού κώδικα.
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1536 ΑΚ, η οποία διατηρήθηκε ως είχε χωρίς καμία τροποποίηση με το Ν. 4800/2021: Αν από τότε που εκδόθηκε δικαστική απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα μεταβλήθηκαν οι συνθήκες, το δικαστήριο οφείλει ύστερα από αίτηση εντός ή και των δύο γονέων, των πλησιεστέρων συγγενών του τέκνου ή του εισαγγελέα να αναπροσαρμόσει την απόφασή του στις νέες συνθήκες ανακαλώντας ή μεταρρυθμίζοντάς την, σύμφωνα με το συμφέρον του τέκνου, και ιδίως να αποδώσει στους γονείς την άσκηση της γονικής μέριμνας που τους είχε αφαιρεθεί. Η ρύθμιση αυτή εισάγει απόκλιση από τη δεσμευτικότητα και σταθερότητα των δικαστικών αποφάσεων (αρθρ. 321 ΚΠολΔ) προς το σκοπό της ανάγκης διασφάλισης του συμφέροντος του τέκνου λόγω μεταβολής συνθηκών που επήλθαν μετά την απόφαση και καθιερώνεται με αυτή υποχρέωση του δικαστηρίου ανάκλησης ή μεταρρύθμισης αποφάσεων σχετικών με την γονική μέριμνα στο μέτρο που περιέχουν ρυθμιστικές διατάξεις για μέλλοντα χρόνο, αν επήλθε μεταβολή των συνθηκών υπό τις οποίες εκδόθηκε η απόφαση από τις οποίες το συμφέρον του τέκνου επιβάλλει την προσαρμογή στις νέες συνθήκες.
Το κριτήριο μεταβολής αποτελεί το συμφέρον του τέκνου. Για την εφαρμογή της απαιτείται μεταβολή των συνθηκών, οι δε νέες συνθήκες μπορεί να αφορούν το πρόσωπο του τέκνου, των γονέων του ή γενικά του κοινωνικού περιβάλλοντος και πρέπει να επήλθαν μετά την τελεσιδικία της απόφασης. Περιστατικά αναγόμενα στο πρόσωπο των γονέων είναι η ενηλικίωση ανήλικου γονέα, ο νέος γάμος του γονέα, το σοβαρό πρόβλημα υγείας, η ανήθικη συμπεριφορά, η αδιαφορία ή η βάναυση συμπεριφορά του γονέα, ενώ περιστατικά σχετιζόμενα με το πρόσωπο του τέκνου είναι η μεγαλύτερη ηλικία του ή η ιδιάζουσα κατάσταση της υγείας του, που καθιστά απαραίτητη τη μητρική περίθαλψη και φροντίδα.
Σύμφωνα με το σκοπό της διατάξεως, η απαιτούμενη για την εφαρμογή της μεταβολή των συνθηκών περιλαμβάνει όχι μόνον τη μεταβολή των πραγματικών δεδομένων υπό τα οποία εκδόθηκε η απόφαση που ρύθμισε τη γονική μέριμνα, αλλά και, γενικότερα, την εμφάνιση περιστατικών τα οποία οδηγούν σε διαφορετική ενδεχομένως κρίση. Τα περιστατικά αυτά είναι αδιάφορο αν συνέβησαν τώρα για πρώτη φορά, ή υπήρχαν ήδη κατά το χρόνο της αποφάσεως και δεν τέθηκαν υπόψη του δικαστηρίου, ή παραβλέφθηκαν, ή έγινε κακή εκτίμηση, ενώ κατά μία ευρύτερη ερμηνεία, που υποστηρίζεται κυρίως από τους θεωρητικούς κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα μπορεί να ανακληθεί ή μεταρρυθμιστεί οποτεδήποτε και, μάλιστα, ανεξάρτητα από το αν μεταβλήθηκαν ή όχι τα πραγματικά περιστατικά, εφόσον αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου. Τυχόν μεταβολή της νομολογίας ή ύπαρξη νέων αποδεικτικών μέσων δεν συνιστά μεταβολή, κατά την έννοια της διάταξης, ενώ ούτε η ύπαρξη νομικών ή ουσιαστικών σφαλμάτων της απόφασης δικαιολογεί την ανάκληση.
Μετά τη δημοσίευση του Ν. 4800/2021 δημιουργείται το ερώτημα εάν υπάρχει δυνατότητα ανάκλησης ή μεταρρύθμισης απόφασης ανάθεσης επιμέλειας ανηλίκου ένεκα της νομοθετικής μεταβολής εκ του νόμου αυτού. Κατ’ αρχήν η νομολογία στην δίκη των ασφαλιστικών μέτρων δέχεται ότι η μεταβολή του νομοθετικού καθεστώτος που έχει άμεση ισχύ αποτελεί μεταβολή των πραγμάτων κατά την έννοια της διάταξης του άρθρου 696 παρ. 3 ΚΠολΔ, ενώ σε κάθε περίπτωση η ευρεία ερμηνεία του άρθρου 697 ΚΠολΔ που αναγνωρίζει στο δικαστήριο της κύριας δίκης να επανακρίνει την ορθότητα του ασφαλιστικού μέτρου χωρίς να είναι απαραίτητη η μεταβολή των πραγματικών δεδομένων θα έχει ως συνέπεια η ανακλητική αίτηση να γίνεται δεκτή στην περίπτωση αυτή.
Στις οικογενειακές διαφορές (ειδική διαδικασία) η νομολογία γενικά περιορίζει την εφαρμογή της διάταξης αυτής στη μεταβολή των πραγματικών συνθηκών από το χρόνο έκδοσης της υπό μεταρρύθμισης απόφασης. Ωστόσο με τη νομοθετική μεταβολή σε ζητήματα επιμέλειας από το Ν. 4800/2021, δημιουργείται εκ των πραγμάτων όχι μόνο νέο νομικό καθεστώς αλλά και νέα πραγματική κατάσταση στις σχέσεις γονέων και τέκνων μετά τη διάσταση ή και το διαζύγιο, η οποία επιτάσσει τη συνεννόησή τους και τη διατήρηση ενεργού ρόλου και των δύο στη ζωή του ανηλίκου. Επίσης πραγματική κατάσταση δημιουργείται και σε πλείστα έτερα καθημερινά ζητήματα, εν όψει του ότι ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο επιχειρεί πλέον τις προβλεπόμενες από το άρθρο 1516 ΑΚ πράξεις κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα. Εφόσον με βάση το νέο νομοθετικό καθεστώς ένας γονέας επιθυμεί στο μέλλον να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στην ενάσκηση της επιμέλειας του παιδιού του έστω και μέσω της συνεπιμέλειας ή μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής του στην καθημερινή ζωή του ανηλίκου, εξαρχής παραδοχή περί γενικευμένης απαγόρευσης εφαρμογής της διάταξης του άρθρου 1536 ΑΚ με μόνη την αιτιολογία ότι δεν δύναται η εφαρμογή της να αφορά νομοθετική μεταβολή παραγνωρίζει το συγκεκριμένο συμφέρον του εκάστοτε τέκνου.
Συνεπώς, η νομοθετική μεταβολή δύναται να αποτελέσει βάση για την ενάσκηση αίτησης ή αγωγής εκ του άρθρου 1536 ΑΚ, ωστόσο απαιτείται η εκ νέου διερεύνηση από το δικαστήριο των αναγκών του τέκνου, της ύπαρξης ή όχι πραγματικής βούλησης του αιτούντος να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο στην καθημερινότητα του ανηλίκου, της δυνατότητας του αιτούντος να ανταποκριθεί και η στάθμιση των συνεπειών που δύναται να έχει για το τέκνο η τυχόν μεταβολή του καθεστώτος της επιμέλειάς του και των συνθηκών υπό τις οποίες ζει ήδη. Υπό το πρίσμα της επιείκειας όπως προαναφέρθηκε θα πρέπει να γίνει δεκτή και η εφαρμογή του άρθρου 1536 ΑΚ που αφορά τη μεταρρύθμιση των δικαστικών αποφάσεων ως έσχατη λύση σε περιπτώσεις αδυναμίας έγκαιρης συμπλήρωσης των εκκρεμών αγωγών ή προβολής των ισχυρισμών επί του νέου νομοθετικού καθεστώτος στα πλαίσια εκδίκασης σχετικών εφέσεων, που αφορούν παλιές αγωγές ακόμη και με μόνη την επίκληση αλλαγής του νέου καθεστώτος, υπό την προϋπόθεση επιταγής από το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου.
Ωστόσο σε όλες τις περιπτώσεις η διάταξη θα πρέπει να έχει όλως εξαιρετικό χαρακτήρα και επιβάλλεται η με φειδώ ερμηνεία και εφαρμογή της εν όψει των νέων διατάξεων διότι σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να αφεθεί πεδίο εκκίνησης νέων αντιπαραθέσεων και προστριβών των γονέων με αντικείμενο το παιδί με πρόσχημα τη νομοθετική μεταβολή ούτε πρέπει τα δικαστήρια να οδηγούνται σε ανατροπή της ήδη διαμορφωθείσας κατάστασης σε κάθε οικογένεια, εφόσον αυτή δεν απειλεί το πραγματικό συμφέρον του τέκνου.
Πηγή: Ολυμπία Κώστα, Πρόεδρος Πρωτοδικών, Διδάσκουσα στην ΕΣΔΙ, Κώστα, Ζητήματα συνεπιμέλειας με τον ν. 4800/2021 – Δικονομικά ζητήματα, Αρμενόπουλος, 7 (2022).
Σχετικώς έχουν ήδη εκδοθεί οι ΥΑ 41917 οικ. (ΦΕΚ Β 4017/ 31.8.2021) και η τροποποιητική της 46181 οικ. (ΦΕΚ 4145/09.09.2021), ΕφΑΘ 2616/2010, ΕλλΔ/νη 2012/1340, ΕφΘεσ 1560/2003 [εισ. Κ. Τσόλας], Αρμ 2003/1273, ΕφΘεσ 2322/1997, ΕλλΔ/νη 1999/359, ΕφΑΘ 8631/1984, ΝοΒ 1985/1193, ΜΕφΠειρ 3/2017, ΜΠρΑαμ 340/2017 σε ΤΝΠ «ΝΟΜΟΣ», ΜΠρΑγρ 273/2017, ΕφΑΔ 2017/1046, ΜΠρΚαβ 24/2009, Αρμ 2009/566, β. Βαθρακοκοίλη, Το νέο Οικογενειακό δίκαιο, Β έκδοση, 2000, σελ. 1023, ΑΠ 1377/1996, ΕφΠατρ 400/2012, Ισοκράτης. ΕφΔωδ 55/2021 ΤΝΠ «ΝΟΜΟΣ», ΕφΑΘ 10059/2005, ΕφΑΘ 1903/1999 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜονΠρωτΚιλκις 107/2022, ΜΠρΠατρ 187/2021, ΜΠρΛαρ 424/2019, ΜΠρΣερ 22/2018 σε ΤΝΠ «ΝΟΜΟΣ», ΜΠρΠειρ 3381/2017, ΠειρΝομ 2017/254 ΕφΘρ 19/1970 Αρμ 24.744, Πουλίάδη, σε Γεωργιάδη-Σταθόπουλου, αρθρ. 1536), ΜΠρΘεσ 652/2016, Αρμ 2017/54, Β. Βαθρακοκοίλη, οπ.π. τόμος Ε’ [2004] υπό το άρθρο 1536 αρ. 13 σελ. 1053, όπου περαιτέρω παραπομπές στη νομολογία, ΕφΠειρ 672/2018, Ισοκράτης, ΕφΑΘ 2340/1986, ΕλλΔνη 27,1142, ΜονΠρωτΠειρ 1021/2018, Ισοκράτης, ΔΣΑ, ΜΠΑ 5125/16 ΝΟΜΟΣ, ΜΠρΡοδ 1/12 ΝΟΜΟΣ, Κεραμέως-Κονδύλη-Νίκα, Ερμηνεία ΚΠολΔ, άρθρο 696 αρ. 7-8, Απαλαγόκη, ΚΠολΔ Ερμηνεία κατ’ άρθρο, έκδ. 2010, άρθρο 696 αρ. 3, Βαθρακοκοίλη, ΕρμΚΠολΔ, τόμ. Δ, άρθρο 696 αρ. 6, Χαμηλοθώρη, Ασφαλιστικά Μέτρα, έκδ. 2010, σελ. 79-81), ΜονΠρωτΚερκυρας 810/2021, ΕλλΔνη, ΠΠρΑΘ 61/2016 ΕΕμπΔ 2017.182, ΠΠρΛαμ 9/2015ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΠΠρΑΘ 3695/ 2009 ΧρΙΔ 2010.203, όπου και περαιτέρω παραπομπές στη νομολογία και θεωρία, ΜΠρΙωαν 142/2017 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, Κράνης σε Κεραμέως/Κονδύλη/Νίκα, ΕρμΚΠολΔ, τόμος II, 2000, υπό το άρθρο 696, σελ. 1365-1366, Π. Γ,αννόπουλο, ο.π. σελ. 3, όπου αναλυτική αναφορά σε νομολογία και θεωρία, Βλ. Κ. Φουντεδάκη, Διαχρονικό Δίκαιο ο.π. σελ. 119, Βλ. Γ,αννόπουλο, ο.π. σελ. 17. Αντίθετα σε Λέκκα, σελ. 337 σύμφωνα με τον οποίο η μεταβολή της νομοθεσίας αποτελεί ουσιώδη μεταβολή συνθηκών, ΑΠ 1377/1996, Ισοκράτης.
